بازار همدان
مجموعه تاریخی بازار همدان در محدوده خیابان های باباطاهر، اکباتان و شهداء قرار گرفته و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاریه است ، اما بنای اولیه بازار قدمت بسیار بیشتری دارد.
شهر همدان به جهت قرار داشتن در مسیر یکی از شاخه های اصلی جاده ابریشم ، از قرن ها پیش یکی از مراکز مهم مبادلات تجاری به شمار می آمده است و حتی تا اواخر دوره قاجار بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می گرفت.
با افتتاح خطوط راه آهن بین پایتخت و بنادر شمالی و جنوبی کشور، همدان اهمیت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نیز به این خاطر و بعدها به جهت تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، رونق خود را از دست داده و به تدریج بناهای آن ویران و یا دچار دخل و تصرف ها و ساخت و ساز شد.
مجموعه کنونی بازار همدان که عمدتاً مربوط به دوره قاجاریه و بعد از آن می باشد حدود ۳۰ راسته بازار و ۲۴ سرا دارد که اغلب صورت اولیه آنها تغییر یافته است. راستهها اغلب به جهت نوع فعالیتی که دارند نام گذاری شدهاند،مانند راسته بازار زرگرها ، صندوق سازها و قنادها و یا بنام بانیانشان نامیده می شوند مانند بازار زنگنه ، حسین خانی و حاج فضل الله.
از مجموعه راسته بازار، تعدادی مسقف اند از جمله راسته بازارهای مسجد جامع، قصاب ها، قنادها، نخودبریزها، کفش دوزها، حلاج خانه و سمسارها.
پوشش تعدادی از این راسته ها مسقف به طاق و گنبد و بقیه جدید و فلزی است. راستههای غیرمسقف و قدیمی نیز در اصل مسقف بوده است. در این مجموعه حدود ۲۴ سرا وجود دارد که بزرگترین آنها سرای گلشنی و آبادترین آنها سرای گمرک است که جدیداً نوسازی شده است ؛ اما زیباترین و در عین حال سالمترین سراها، سرای میرزا کاظم است.
بازارهای همدان مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقف و از بافت معماری اسلامی برخوردارند و تماما بازمانده دوره قاجاریه میباشند.
این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال التجاره یا پیشه ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند از این رو مردم بر حسب احتیاجات خود میدانند برای تهیه نیازمندیها به کجا مراجعه نمایند. بعضی از بازارها مانند کاروانسراها در تملک اشخاص ثروتمند بوده که برای کسب در آمد بیشتری بنا شدهاند، چنان که بازار قیصریه یا بازار فرش فروشهای فعلی را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود ساخت که اکنون متعلق به چند تن از تجار میباشد. راسته بازارهای صحاف خانه. موتابخانه. کفشدوزخانه و… نیز به همین گونه اند.
به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راههای ارتباطی شهرهای غربی و نیز زایران انبوهی که از میانه و مناطق دور دست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف مینمودند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه از دوران صفویه برخوردار بوده است.
با دقت در نقشه همدان میتوان دریافت که تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده اند.
تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه کرده و میکنند. جز مسجد جامع مساجد کوچکتری را در جای جای بازار مشاهده میکنیم. کسبهای که به مسجد جامع دور ترند نمازظهر و عصرخود را در آنجاها به جا میآورند.
همچنین در تقاطع راسته های بازار، نانوایی، آشپزی و دکانهای بقالی و چای خانه در سراسر روز به کار مشغول بودند.