باغ دولت آباد یزد
باغ دولت‌آباد از باغهای قدیمی شهر یزد در کشور ایران و هم ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان می‌باشد.
در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی یزد و در دیگرآن در بلوار دولت‌آباد قرار دارد.
باغ دولت آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و درسال ۱۱۶۰ ه.ق توسط محمد تقی خان معروف به خان بزرگ که سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتررا احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی یا دارالحکومه خود را بنا کرد.
این باغ با مساحتی درحدود ۷۰۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان ها، حوض ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آنها باغهای با درختان انار و انگور و گل های فراوانی زینت بخش محیط بوده اند.
معماری باغ دولت آباد یزد :
این باغ به دو قسمت کلی اندرونی و بیرونی یا جلو خان تقسیم می شود.
بخش اندرونی شامل ساختمان های هشتی یا بادگیر تابستانه، بهشت آئین یا زمستانه، حرمخانه یا حرمسرا، مطبخ یا آشپزخانه، اتاقهای خدمه، اصطبل های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه و یک برج دیده بانی و آب انبار خصوصی است. بخش اندرونی محل سکونت حاکم بوده است.
بخش بیرونی یا جلو خان شامل ساختمان های تالارآئینه، تهرانی، ساختمان سردر اصلی، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی و دیوانخانه است.
مرتفع ترین بادگیر خشتی جهان :
ویژگی های مهم این باغ ساختمان هشتی با بادگیری به ارتفاع ۳۴ متراز کف ساختمان است که مرتفع ترین بادگیر خشتی جهان می باشد. دراین ساختمان ها با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می شود.
ازدیگر ویژگی های این باغ قناتی به طول ۶۵ کیلومتر و آب نمای داخل باغ به طول ۲۰۶ متر و عرض۶ متر، و درختان سرو وکاج بلند دراطراف آب نما است.
مرحوم محمدتقی خان در اواخر عمرخود مجموعه باغ دولت آباد، قنات دولت آباد و بخشی از ارضی مشروب به این قنات را وقف چهارده معصوم نمود و بخشی از اراضی مزبور را نیز وقف اولاد وی نموده است و هم اکنون کل مجموعه باغ دولت آباد توسط یکی ازنوادگانش به عنوان متولی اداره می گردد.
این باغ به شماره ۷۷۴ در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفته است و همچنین یکی از باغهای ایرانی ثبت شده در میراث جهانی توسط یونسکو است.
