باغ روسها گرگان – ساختمان کنسولگری روسیه
ساختمان کنسولگری روسیه که به باغ روسها نیز منتسب است با مساحت حدود ۱۰۰۰۰مترمربع جنب پارک شهر گرگان در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی و ضلع غربی امام زاده بی بی هور و بی بی گل در محله شیرکش واقع شده است.
این مکان بیش از یکصد سال پیش توسط حکومت قاجاریه به اجاره ۹۹ ساله دولت روس در آمد و حدود سال ۱۳۸۸ خورشیدی مدت این قرارداد به پایان رسیده است .
کنسولگری از دو ساختمان شامل ورودی و عمارت اصلی تشکیل شده است. ساختمان ورودی بنابه صورت دو طبقه از آجر و اندود گچ و خاک ساخته شده و با لایه ای از رنگ زرد پوشیده شده است.
طبقه همکف ساختمان ورودی شامل یک درب چوبی، دو ستون آجری با مقطع مدور با طاقهای هلالی نیم دایره است. نمای خارجی طبقه اول شامل درب و پنجره های چوبی و تراسی است که با نرده های خراطی شده تزئین یافته است.
جنگها و عقد قراردادهای متعدد بویژه دو عهدنامه گلستان و ترکمنچای، در دوره فتحلی شاه قاجار تاثیر عمیقی بر ناحیه استراباد داشته است. بر طبق ماده ۸ معاهده ترکمن چای در سال ۱۲۴۳ هجری قمری ،حق کشتیرانی در دریای خزر به روسها واگذار شد ، همچنین برطبق ماده ۱۰ همین معاهده گشایش کنسولگریها و نمایندگیهای بازرگانی روسها در شهرهای ایران آزاد اعلام گردید و در نتیجه بلافاصله در استراباد بنایی به منظور تاسیس کنسولگری از یک تاجر استرابادی توسط روسها خریداری شد .
معماری باغ روسها :
ساختمان اصلی کنسولگری که به صورت عمارت کلاه فرنگی در وسط باغ قرار دارد، در دو طبقه با سازه آجری بر روی کرسی چینی به ارتفاع ۸۰ سانتی متر و گچ اندود ساخته شده است که همانند نمای ورودی در بخشهائی از آن لایه ای از رنگ زرد بر روی اندود بچشم می خورد. نمای شمالی عمارت با بازشوهای هلالی متعدد و نماهای غربی و جنوبی با بازشوهای تخت متعدد از یکنواختی خارج شده‌اند.
نمای شرقی عمارت شامل ایوانی است که ستونهای چوبی آن بر روی چهار جرز نیم دایره آجری در طبقه همکف قرار گرفته است. پوشش عمارت اصلی و ورودی بنا در حال حاضر شیروانی و حلب پوش است که درطی تعمیرات گذشته جای پوشش سفالین را گرفته است.
محوطه باغ که با ترکیبی ار آجر و سنگ فرش شده بود شامل تعدادی حوض ، باغچه و جوی آب بوده وحیاط هم با دیوارهای آجری و سرچین سفالی محصور شده بود که در حال حاضر اثر چندانی از آنها باقی نمانده است.
برای تهیه آب آشامیدنی کنسولگری، در سال ۱۲۹۵ خورشیدی جاده ای در ضلع جنوبی دیوار شهر به سمت خیابان سرخواجه کشیده شد تا بتوانند آب مورد نیاز را با کالسکه به راحتی به بنا حمل کنند که این جاده در حال حاضر خیابان ملل نامیده میشود.
با وقوع انقلاب کبیر روسیه و خروج آخرین کنسول روسیه تزاری از استراباد، ساختمان کنسولگری در ۸خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی موقتاً در اختیار اداره نظمیه استراباد قرارگرفت، اما با ورود کنسول جدید، کفیل حکومت استراباد دستور تخلیه کنسولگری را داد و در نتیجه در ۲۲ مهر ۱۳۰۰ با ورود وینر نماینده و کنسول روسیه، این ساختمان مجدد دراختیار دولت روسیه قرار گرفت.
در سوم اسفند ماه ۱۳۲۰ خورشیدی وینر که منشویک بود معزول و به جای او یک بلشویک کنسول استراباد گردید و سرانجام با اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ شهر استراباد نیز دستخوش آسیبهای حاصل از جنگ شد. از زمان اشغال تا سال ۱۳۲۴ خورشیدی کنسولگری به عنوان یکی از مقرهای فرماندهی ارتش سرخ درآمد و بعد از آنکه قوای شوروی مجبور به تخلیه ایران شدند عمارت از سوی سفارت روسیه پلمپ گردید و در حال حاضر یک سرایدار از این بنا مراقبت می کند.
