خلوت کریمخانی یا جلو خان کاخ گلستان تهران

خلوت کریمخانی که به جلو خان هم معروف است در مجموعه تاریخی دیدنی گلستان تهران واقع است. کاخ گلستان در میدان ارگ تهران، خیابان پانزده خرداد، نزدیک به بازار تهران قرار دارد.
در گوشه شمال غربی محوطه گلستان چسبیده به تالار سلام بنائی سرپوشیده و ستون دار بصورت ایوان سه دهنه ای وجود دارد. آب حوض جوش داخل خلوت کریمخانی نیز بوسیله قنات آب شاه تأمین و سپس به باغ گلستان سرازیر می‌شد که کمال‎الملک در نقاشی خود این حوض را به زیبایی به تصویر کشیده است.
راه عبور از اندرون و باغ گلستان به دیوانخانه و تالار تخت مرمر سابقا از این محل بود ولی در زمان ناصرالدین شاه به سبب تغییر وضع ساختمانها آن معبر مسدود گردید.

در حال حاضر دو اثر شاخص هنری در خلوت کریمخانی قرار گرفته اند :
– سنگ مزار ناصرالدین شاه
– تخت فتحعلی شاهی

سنگ مزار ناصرالدین شاه :

سنگ مزار ناصرالدین شاه که پیش از این در آستانه مبارکه عبدالعظیم و بر روی مزار ناصرالدین شاه قرار داشته در اوایل انقلاب از شاه عبدالعظیم به کاخ گلستان منتقل و بعد از ۱۷ سال در خلوت کریم خانی نصب گردید.
سنگ مزار ناصرالدین شاه دارای ابعادی معادل ۲۴۹ در ۱۳۱ سانتی متر بوده که تصویر ناصرالدین شاه را ظاهرا در اندازه طبیعی با شمشیری در دست می نمایاند.
در حاشیه نیز از تزئینات متعدد استفاده شده است.
در قسمت جنوبی خلوت کریم خانی و در کنار سنگ قبر ناصرالدین شاه تختی از جنس مرمر قرار گرفته که با توجه به مستندات موجود در مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان در دوره قاجار مدتی مقابل عمارت خروجی و بادگیر قرار داشته و در دوره پهلوی دوم به این مکان انتقال یافته است. اشعار پیرامون تخت تعلق آن را به زمان فتحعلی شاه نشان می دهد.

تخت فتحعلی شاه :

این تخت مرمری، در دوره قاجار مدتی مقابل عمارت خروجی و بادگیر قرار داشت اما در دوره پهلوی دوم به کنار سنگ قبر ناصرالدین شاه منتقل شد.اشعار نوشته شده اطراف تخت تعلق آن را به زمان فتحعلی شاه نشان می‌دهد.

درباره عمارت خلوت کریمخانی :

این قسمت از کاخ گلستان که جلو خان یا خلوت کریمخانی نامیده می شود چنانکه از نامش پیداست از دو نظر از محلهای قدیمی و تاریخی به شمار می رود، یکی به سبب اساس بنای آن که در زمان کریمخان نهاده شده و دیگر به علت ستم و عمل ناجوانمردانه ای که آغا محمد خان قاجار در این محل با استخوان های پوسیده کریمخان زند روا داشته بود.
در سال ۱۲۰۶ قمری و به دستور آغا محمد خان بقایای جسد کریمخان زند را از عمارت کلاه فرنگی شیراز (موزه پارس شیراز) به تهران حمل نموده و در زیر پله های همین خلوت کریمخانی که محل عبور و مرور روزانه او بود دفن نمودند. بهرحال استخوانهای آن پادشاه کریم النفس سالها لگد کوب قاجاریه بود و درباریان متملق آن زمان در گذاشتن پای بر سر وسینه وکیل الرعایا بر یکدیگر سبقت می جستند و معروف است که خود آغا محمد خان قاجار با نوک شمشیری که بر کمر داشت چند ضربه نیز بر خاک می نواخت .
پس از آغا محمد خان این قسمت از بناهای سلطنتی بر اثر تغییراتی که چندین بار در زمان ناصرالدین شاه داده شد تبدیل به محوطه کوچکی بنام حیاط کریمخانی گردید و به وسیله نرده های آهنی از باغ گلستان جدا شده بهمان صورت باقی ماند و به علت صفا وآرامشی که داشت گاهی ناصرالدین شاه در این گوشه دنج به تنهائی در کنار حوض آن به استراحت پرداخته قلیانی می کشید.
پس از انقراض قاجاریه و در زمان رضا شاه در بهمن ماه ۱۳۰۴ دستور شکافتن و کاوش زیر پله های سمت راست جلوخان صادر گردید. کارگران که آنها نیز از طایفه زند بودند تحت نظر استاد حسین میدانی زیر پله های مزبور را کنده پس از مقداری خاک برداری قطعات استخوان های نپوسیده شاه زند را بیرون آوردند .
پس از جمع آوری استخوان های وکیل الرعایا از وزارت دربار بفرماندار قم دستوری صادر گردید و او محلی در مقبره شاه صفی و شاه سلطان حسین در قم تعیین نمود و استخوان های وکیل الرعایا که قسمت اعظم آن خاک شده و فقط قطعات کوچکی باقی مانده بود به قم حمل شد و در محل مزبور دفن گردید.