استان یزد – یزد – ساباط های یزد
یکی از ویژگیهای بارز شهرسازی محله های قدیم یزد، کوچه ها و گذرهای سرپوشیده آن هستند که به آنها ساباط یا سابات گفته می شود. هدف از طراحی و اجرای ساباط این است که انسان گرمازده کویر را دمی در زیر سایه خود، از تابش خورشید در امان نگهدارد.
تعریف سابات :
ساباط در لغت به معنای راهرو، دالان و سقفی است که بر روی کوچه ها و معابر ساخته می شود.
سابات در زبان فارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش نخست آن “سا” به‌معنای آسایش و بخش دوم آن “بات” به معنی ساختمان، آبادی و عمارت است.
فواید سابات ها :
معماران یزدی نه تنها تمام جوانب را در ساخت داخل خانه مد نظر داشته اند، بلکه در ساخت کوچه هم با توجه به نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه، ویژگیهای ارزنده و جالب توجهی را در نظر داشته اند.
ساباط یا سابات از ویژگیهای معماری زیست بوم‌های گرمسیر و کویری هستند. یکی از کارکردهای سابات پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای رهگذران است.
این سازه به سبب نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا می‌انجامد که هوای درون سابات را از بیرون آن خنکتر می کند. همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرمتر شدن هوای درون سابات از بیرون آن می انجامد. سابات‌ها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می‌کنند.
در برخی از کوچه های بن بست که دارای ساباط است، در قسمت ورودی کوچه دری محکم گذاشته می شده است که به این گونه فضاها که برای افزایش امنیت ساکنان کوچه مؤثر بوده دربند می گویند. در هر دربند چند خانوار زندگی می کردند.
از جمله دربندهای مهم استان یزد میتوان به دربند مجدالعلما در شهرستان اردکان و دربند آقایی‌ها در شهرستان یزد اشاره کرد.
نحوه استقرار ساباطها به گونه ای است که انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می گیرد. در خیلی از ساباطها ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است.
ساباط وسیله ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولا پشت بام ساباطها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار می گیرد که در برخی از آنها به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه گر می شود.
در گرمای هوا نیز سابات موجب جریان پیدا کردن هوای خنک می‌شود و بنابراین کارکرد عملی نیز دارد. افزون بر این در برخی از کوچه‌های بن‌بست یزد که دارای این سازه زیبا هستند در قسمت ورودی کوچه دری محکم گذاشته می‌شد که به این وسیله امنیت ساکنان این محله‌ها که دربند نامیده می‌شدند بیش از پیش تأمین شود.
توضیحات تکمیلی :
برای دیدن ساباط ها کافی است نشانی آنها را از یک بلد محلی یا شخصی آگاه بگیرید. بازدید از محله فهادان یکی از این پیشنهادهاست.
