گردشگری سیستان و بلوچستان – گردشگری زابل – شهر سوخته – شهر سوخته زابل – شهر سوخته زاهدان – شهر سوخته سیستان بلوچستان – تمدن شهر سوخته – شهر باستانی سوخته زابل – آثار تاریخی سیستان و بلوچستان
یکی از آثار تاریخی زابل و از جمله جاذبه های گردشگری شهرستان زابل در استان سیستان و بلوچستان بقایای منطقه باستانی شهر سوخته می باشد که دارای شهرت جهانیست. دورهٔ بنای این شهر بزرگ با دوره برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۵۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند.
گفته می‌شود، شهر سوخته پیشرفته ترین شهر جهان قدیم بوده و حتی بسیار پیشرفته تر از دولت شهر کرت که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده می باشد.
آدرس شهر سوخته :
شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۵۵ کیلومتری جنوب غرب زابل و در حاشیه جاده زابل به زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.
تاریخچه کشف شهر سوخته :
کلنل بیت، یکی از مأموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را در آن دیده است.
پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در ۱۹۳۷، اطلاعات سودمندی در خصوص این محوطه بیان کرده است. سپس شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است. پس از آن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان تا به امروز مسئولیت کاوشگری در این بخش از سیستان و بلوچستان را به عهده دارد.
دلیل نامگذاری شهر سوخته :
یکی از دلایل نامگذاری شهرسوخته به این نام را سوختن این شهر باستانی در دو مرحله، در ۲۷۰۰ و ۲۴۰۰ قبل از میلاد ذکر کرده اند که چندان صحت ندارد.
علت سوختن شهر سوخته – آیا شهر سوخته آتش گرفت ؟ :
طبق آخرین کشفیات در این شهر باستانی ایران به هیچ عنوان آتش سوزی در کار نبوده است. حتی شواهدی بر وجود جنگ افزار هم در شهر سوخته دیده نشده است. اینکه موضوع آتش‌سوزی به میان می‌آید به دوره چهارم استقرار برمی‌گردد، آنجایی که شهر دچار فروپاشی شده و مردم به عنوان دامدار از جایی به جای دیگر حرکت می‌کنند، این مردم هم به علت خشکسالی و محدود شدن منابع آب تنها از دام‌ها و محصولاتی که از آن‌ها تولید می‌شود، استفاده می‌کنند. همین مردم در استقرارهایشان از بقایای شهر سوخته استفاده می‌کنند، چون شهر معماری داشته و مردم بیشتر در آنجا ساکن می‌شدند. از طرفی این مردم برای درست کردن غذا، زمین را شکافته و آتش روشن می‌کردند، پس تداخلی بین لایه‌های فرهنگی گذشته ایجاد می‌شود.
با این شرایط نخستین باستان‌شناسان وقتی از این منطقه بازدید داشتند مشاهده کردند که یک سطح وسیع خاکستر وجود دارد، پس نخستین لقبی که به آن دادند، شهر سوخته بود. این در حالی است که این موضوع در مناطق تاریخی مختلف نیز وجود دارد. برای نمونه باستان‌شناسان در خطه آذربایجان در نگاه اولیه خود به منطقه حسن‌لو (در شهر نقده استان آذربایجان غربی) آن را تپه سوخته نامیدند، در حالی که این مسأله بر اثر آتش‌سوزی رخ نداده بود.
بنابراین آنچه در شهر سوخته موج می‌زند، تخصص، همبستگی، دوستی و صلح بوده و جنگی در کار نبوده است، هر چند که مردم آن در ساخت ابزار آشپزخانه مثل چاقو هم تبحر داشتند و حتی چاقو را از جنس برنز تولید می‌کردند، ولی اهل جنگ و خونریزی نبودند.
ثبت شهر سوخته در فهرست یونسکو :
در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردید. این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می‌شود که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله هم اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می‌شود.
نخستین پویانمایی یا انیمیشن جهان – جام انیمیشن شهر سوخته :
نخستین پویانمایی جهان بر ظرف سفالین در منطقه شهر سوخته کشف شده که تصویر یک بز را نشان میدهد. این اثر تاریخی در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
چشم مصنوعی در شهر سوخته :
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی پیدا شد. مطالعات اولیه نشان داده‌اند که چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره ۶۷۰۵ مصنوعی بوده‌است. همین مطالعات نشان می‌دهند که زیر طاق ابروی زن مذکو آثار آبسه دیده می‌شود. به علت طول زمان زیادی که بخش زیرین این چشم مصنوعی با پلک چشم در تماس بوده است آثار ارگانیکی پلک چشم نیز در روی آن مشهود است.
قدیمی ترین تخت نرد جهان در شهر سوخته :
کشف شدن بازی ای شبیه به تخته نرد امروزی یکی دیگر از شگفتی‌های این شهر بوده و با توجه به قدمت شهرسوخته می‌توان گفت که قدیمی‌ترین تخته نرد جهان متعلق به این مردم است. درگورستان شماره ۷۶۱ بازی ای شبیه به تخته نرد امروزی با ۶۰مهره پیدا شد که قدیمی تر و شبیه تر نسبت به بازی سومریان در حدود ۵۰۰۰ هزار سال پیش است.
جراحی مغز در شهر سوخته :
یکی شگفت‌انگیزترین یافته‌‌های این شهر، پیدایی نشانه‌های کهن‌ترین جراحی مغز درشهر سوخته است. جمجمه‌ای از دختر دوازده یا سیزده ساله که در ۴۸۰۰ سال پیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدت‌ها بعد از این عمل زنده مانده است.
خط کش ۵ هزار ساله :
در طی کاوش های انجام گرفته در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. این خط کش به طول ۱۰ سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند./n
