موزه آب یزد – خانه کلاهدوزها
موزه آب یزد در یکی از ارزشمندترین آثار معماری سنتی یزد به نام خانه کلاهدوزها واقع است که ساختمان آن متعلق به شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد می‌باشد، این خانه که قدمت آن به دوران قاجار می رسد در چهار راه امیرچقماق قرار دارد. ساختمان این بنا که دارای ۷۲۰مترمربع مساحت می‌باشد در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی به دستور حاج سید علی اکبر کلاهدوز، که تاجری بلند آوازه بوده، بنا گردید و روزگاری دوقنات به اسامی رحیم آباد و زارچ از زیر این بنا عبور می‌کرده که هنوز هم قنات کهن زارچ در زیر حیاط این عمارت در جریان است.
تاریخچه موزه آب یزد :
موزه آب یزد همزمان با برگزاری نخستین همایش بین‌المللی قنات در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۹ توسط شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد، در شهرستان یزد افتتاح گردید. این موزه محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه‌های تاریخی در زمینه‌های مختلف مربوط به آب است که می‌تواند مورد استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان قرارگیرد. در این موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار وادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی، کتابچه میرابها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء ارزشمند دیگر در معرض دید همگان قرار گرفته است.
معماری خانه کلاهدوزها :
این خانه از اتاقهای مختلفی به تفکیک زیر تشکیل شده است.
اتاق اورسی :
این اتاق به عنوان حجله خانه در هنگام ازدواج و مهمان خانه ساکنین بوده است.
برای بازکردن پنجره‌های آن که از پایین به بالا باز می‌شوند دو نفر از خدمتکاران هر پنجره را روی شانه‌های خود گذاشته و به بالا می‌کشیدند تا بتوانند چفت‌های آن را ببندند.
اتاق پنج دری :
این اتاق به عنوان خیاط خانه و اتاق خدمه مورد استفاده بوده است.
اتاق دالان :
این اتاق در کنار پنج دری و محل سکونت آقای کلاهدوز بوده و پس از فوت ایشان اتاق همسر وی بوده است.
اتاق بادگیر :
سمت دیگر پنج دیگری قرار داشته که قبلاً دارای بادگیری بوده و در این اتاق، دختر بیوه آقای کلاهدوز زندگی می‌کرده است.
تالار :
تالار محوطه‌ای است که سقف آن اکثراً بسیار بلند و قوسی شکل است که در اصطلاح یزدی‌ها خنک جای یعنی به مکانی برای استراحت در ایام تابستان گفته می‌شود.
هر اتاق دارای فضای کوچکی به نام بالاخانه جهت نگهداری اشیاء باارزش و نیز یک انباری می‌باشد. زیرزمین این خانه در چهارطرف حیاط و قسمت زیر هر اتاق منحصر به افرادی بوده است که در فصل گرما از آن استفاده می‌کرده‌اند.
در زیر اتاق اورسی اتاقی جهت نگهداری خمره‌ها، شیشه‌های ترشی و سرکه، همچنین در زیر اتاق پنج دری اتاقی مشابه آن جهت صرف نهار، شام و خواب در فصل تابستان بوده است.
سرداب این خانه داری حوضی کوچک و محل گذر قنات بوده که دارای اختلاف دمای ۱۴درجه با سطح زمین در فصل تابستان می‌باشد و برای ذخیره میوه و مواد غذایی مورد استفاده بوده و پایاب این بنا محلی برای شستن ظروف و البسه بوده است.
نقوش گچ کاری ساختمان خانه کلاهدوزها که در نوع خود کم نظیر می‌باشد به نقشهای گیاهی مشهور است و نمایشگر گل ها، گیاهان و حیواناتی است که حیات بخش کاشیکاری و گچ‌بری در طبیعت خشک کویرند. زمینه این گچ‌کاریها سیمگل کمرنگ (کاهگل بسیار ظریف) می‌باشد.
در پشت بام این منزل ، چاه خانه‌ای وجود دارد که آب آن از طریق چاه معروف به چهل گز و قنات محمدآباد تامین میشده است. به وسیله چرخ چاه، دو نفر آبکش، آب را به درون منبعی که هنوز هم وجود دارد ریخته و آن را پر می‌نمودند تا به وسیله دو شیر آب به مصرف اهل منزل برسد و پشت منبع حوض کوچکی است که با پرشدن آب آن از فواره‌های حوض حیاط فوران می‌کرده است.
