کتابخانه و موزه ملی ملک
کتابخانه و موزه ملی ملک که یکی ازموزه ها و کتابخانه‌های شهر تهران است در خیابان امام خمینی یا سپه سابق جنب ساختمان امور خارجه واقع است. موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ خورشیدی توسط حسین آقا ملک تأسیس شد و به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی شد.
تاریخچه شکل گیری کتابخانه و موزه ملی ملک :
کتابخانه ای که ملک از حدود سال ۱۲۷۸ خورشیدی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدریش در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. او بعدها به صرافت خرید آثار و اشیای نفیس تاریخی افتاد و توانست گنجینه ای از آثار تاریخی و هنری را در زمینه‌های گوناگون همچون سکه، تابلوی نقاشی، تمبر و قطعات خوش‌نویسی را در کنار کتابخانه فراهم آورد. اینگونه بود که او در سال ۱۳۱۶ خورشیدی خانه و همه کتاب‌ها و آثار موجود در آن را به موجب وقف‌نامه‌ای، به آستان قدس تقدیم کرد.
اما حاج حسین از آغاز کار، گسترش موزه ای که در خانه واقع در بازار تهران بود را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ تر را پیش بینی کرد. بنابراین در ۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران، یا همان میدان مشق که محل کنونی مؤسسه است، برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. احداث ساختمان جدید در زمان حیات حاج حسین ملک ممکن نشد. تا این که آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در ۱۳۷۵ به پایان برد.
گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک :
کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران است. پنج کتابخانه دیگر عبارت اند از کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. در این میان، امتیاز کتابخانه ملک به نفاست و ارزش هنری آثار است.
همچنین این کتابخانه دارای حدود ۷۰ هزار کتاب چاپی، ۳۴۰۰ کتاب چاپ سنگی و ۵۴۸عنوان نشریه ادواری در ۴۰۰۰ مجلد است. بخش قابل توجهی از کتاب‌های چاپی متعلق به پیش از سال ۱۳۲۰ خورشیدی هستند و در زمره نخستین کتاب‌های چاپی ایران قرار می‌گیرند. کتابخانه ملک پیوسته با خرید کتاب‌های خطی و چاپی از محل عواید موقوفات ملک غنی تر می‌شود.
غیر از مخازن کتاب و تالارهای مطالعه، بخش‌های مجهزی هم برای انجام امور فنی از قبیل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی و جلدسازی ایجاد شده‌اند. در کنار این بخش‌ها انتشارات مؤسسه از سال ۱۳۴۸ برای چاپ و نشر نسخ خطی موجود در کتابخانه و آثار پژوهشی مرتبط با آن‌ها تأسیس شده‌است.
موزه ملی ملک از مجموعه های زیر تشکیل شده‌است :
– مجموعه سکه شامل ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکه‌هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی
– مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمال الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان
– مجموعه هنر لاکی شامل ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده‌اند و برخی شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند.
– مجموعه تمبر شامل هزاران قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر.
– مجموعه فرش شامل ۳۴ تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که بوسیله زبده ترین بافندگان دو سده اخیر بافته شده‌اند.
– مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه‌های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به ۴۷ اثر می‌رسد. این مجموعه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی توسط بانو عزت الملک ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شده‌است.
درباره حاج حسین ملک :
حسین مَلِک معروف به حاج حسین آقا ملک، موسس موزه و کتابخانه ملک و بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر ایران می باشد. ملک متولد سال ۱۲۵۰ خورشیدی و درگذشته به سال ۱۳۵۱ خورشیدی، فرزند ارشد حاج محمد کاظم ملک‌التجار بود.
ثروتمند بزرگ آذری تبار، زاده تهران و مستقر در مشهد بود. وسعت موقوفات مرحوم ملک تا حدی است که فقط آستان قدس رضوی اداره‌ای به نام اداره موقوفات ملک دارد. از دیگر کارهای خیریه او اختصاص دومیلیون متر مربع زمین جهت ساخت خانه برای فرهنگیان و واگذاری چند ده‌هزار متر زمین برای پارک عمومی در مشهد است.
یکی از میادین اصلی شهر مشهد ملک آباد (میدان فلسطین) نام دارد که در جوار باغ بسیار بزرگی به همین نام قرار گرفته‌است. این باغ موقوفه آستان قدس رضوی است و کاخ محل استراحت رهبر معظم انقلاب در آن واقع است که در ایام اقامت در مشهد در آنجا هستند .
حاج حسین ملک در جایی گفته بود : اگر پدرم مرا مامور مشهد نکرده بود موزه‌ای پدید می آوردم که با موزه انگلستان برابری کند.
خانه حاج حسین آقا ملک :
مجموعه خانه حاج حسین آقا ملک یکی از مراکز وابسته به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک است. خانه ملک در بافت بازار تهران قرارداشته و ارتباط آن با مجموعه های شهری به دلیل قرارگیری در فاصله بین دو مکان مقدس مسجد امام یا همان مسجد شاه سابق و مسجد جامع حائز اهمیت است.موزه و کتابخانه ملک در ابتدا در این خانه دایر بود که بعدها با همت حاج حسین آقا ملک به محل فعلی موزه و کتابخانه در خیابان سپه انتقال یافت. این خانه در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شماره ۱۹۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
توضیحات تکمیلی :
خانه ای دیگر از حاج حسین ملک در شهر مشهد واقع است که از مناطق گردشگری شهر مشهد محسوب می شود.
علاقمندان به گردشگری اماکن تاریخی تهران و ایران می توانند از نقاط گردشگری دیگری که در نزدیکی موزه و کتابخانه ملک واقع است نیز دیدن نمایند. از اماکن گردشگری معروف در آن محدوده میتوان به سردر باغ ملی، موزه پست، موزه ملی ایران، پارک شهر تهران، کاخ دادگستری، مجموعه کاخ گلستان و بازار تهران اشاره نمود.
ساعت بازدید موزه ملک در ۶ماهه اول سال از ساعت ۸٫۱۵ تا ۱۶٫۴۵ و در ۶ماهه دوم سال از ۸٫۳۰ تا ۱۶٫۱۵ می باشد.
روزهای بازدید از موزه و کتابخانه ملک همه روزه بغیر از جمعه ها و روزهای تعطیل رسمی است.
